Osteoporoza – co powoduje tę chorobę i jak się przed nią uchronić?

Osteoporoza to schorzenie, które w głównej mierze dotyczy kobiet. Z szacunków Europejskiej Fundacji Osteoporozy wynika, że do 2035 roku blisko 5 milionów Polaków dozna złamania na skutek zachorowania na tę chorobę. Jest ona także nazywana „cichą epidemią” lub „cichym zabójcą”, gdyż często przez wiele lat nie daje żadnych oznak, a gdy dojdzie już do zachorowania, na skutek powikłań po złamaniach w ciągu roku umiera co 5. kobieta i co 4. mężczyzna. Z osób, które przeżyją, 50% staje się niepełnosprawnymi. Jak można uchronić się przed osteoporozą? Jakie czynniki wpływają na jej powstawanie? Odpowiedzi na te i inne pytania związane z osteoporozą znajdziecie w naszym artykule.

Osteoporoza – zachorowalność i podłoże choroby

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała oficjalnie osteoporozę za jedną z głównych chorób cywilizacyjnych. Już co czwarta kobieta powyżej 60 roku życia oraz co druga, która ukończyła 70 lat, jest na nią narażona. Szacuje się, że w Polsce na osteoporozę chorują blisko 3 miliony osób, a kolejne 8 milionów znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka. Z kolei statystyki dotyczące USA, Europy i Japonii mówią nawet o 75 milionach chorych. 

Osteoporoza objawia się upośledzeniem struktury tkanki kostnej i zmniejszeniem jej masy. W konsekwencji prowadzi to do zwiększenia podatności kości na złamania. Ryzyko wystąpienia tej choroby wzrasta z wiekiem. Z upływem lat proces ubywania tkanki kostnej przeważa bowiem nad procesami jej tworzenia. Osteoporoza może pojawić się także w konsekwencji wielu różnych chorób. Wśród nich należy wymienić cukrzycę, celiakię czy dysfunkcje tarczycy. Niektóre z czynników sprzyjających powstaniu osteoporozy są bardzo silnie związane z funkcjonowaniem układu rozrodczego. Należą do nich nieregularne miesiączki, przedwczesna niewydolność jajników, menopauza, duża liczba ciąż i długotrwałe karmienie piersią. 

Złamania osteoporotyczne

Złamania osteoporotyczne to złamania niewspółmierne do sił je wywołujących. Dochodzi do nich samoistnie lub nawet po stosunkowo niewielkim urazie, np. po upadku z pozycji stojącej, potknięciu. Złamanie osteoporotyczne powstaje więc niejednokrotnie w wyniku niewielkiego urazu, którego sam chory nie postrzega jako zagrożenia. Tak bywa zwłaszcza w przypadku złamań kręgów. Charakterystyczne dla osteoporozy złamania dotyczą w szczególności: 

• kości udowej,

• kręgów (najczęściej lędźwiowych i piersiowych), 

• kości ramiennej i promieniowej,

• kości miednicy,

• żeber,

• kości piszczelowej.

Do najbardziej niebezpiecznych złamań należą te w obrębie szyjki kości udowej. Szacuje się, że od 5% do 20% chorych umiera w ciągu pierwszego roku po tego typu złamaniu z powodu powikłań, a ponad 50% spośród tych, którzy przeżyli, cierpi z powodu trwałej niepełnosprawności. Co więcej, w ponad 40% przypadków złamań szyjki kości udowej dochodzi do powikłań ze strony innych narządów i układów. W przypadku złamania kości promieniowej najczęstsze powikłania obejmują nieprawidłowy zrost kości, zespoły bólowe, w tym także kompleksowy zespół bólu regionalnego zwany chorobą Sudecka. W przypadku złamań kręgosłupa, aż 70% z nich przebiega bezobjawowo. Najczęściej występują one wśród kobiet pomiędzy 50 a 85 rokiem życia. O przebytym złamaniu świadczy zwykle obniżenie wzrostu, deformacja sylwetki oraz tak zwany „wdowi garb”. Często pojawiają się także dolegliwości bólowe, pogorszenie wydolności układu krwionośnego i oddechowego, czy skłonności do zaparć. 

Typy osteoporozy, a czynniki ją wywołujące

Aby lepiej zrozumieć istotę tej choroby, należy poznać jej typy. 

Typ 1 - osteoporoza pomenopauzalna

Dotyczy ona kobiet między 50 a 60 rokiem życia. Jej główną przyczyną jest niedobór estrogenów. Skutkuje to stosunkowo szybkim procesem zaniku kostnego, szczególnie w obrębie kończyn górnych.  Skutkiem choroby są przede wszystkim złamania kości promieniowej oraz nadgarstków.

Typ 2 - osteoporoza starcza

Ten typ osteoporozy występuje najczęściej u osób w wieku od 70 do 75 lat. Spowodowany jest słabym wchłanianiem wapnia, przez co jego ilość w kościach maleje i skutkuje złamaniami trzonów kręgów lub kości udowych.

Typ 3 - osteoporoza wtórna

Ostatni z typów osteoporozy powstaje na skutek przebiegu innych chorób lub przyjmowania niektórych z leków. Wśród najczęstszych współtowarzyszących osteoporozie wtórnej chorób należy wymienić:

• zaburzenia hormonalne – nadczynność tarczycy, cukrzyca, endometrioza,

• choroby układu pokarmowego wpływające na przyswajalność składników mineralnych i witamin (celiakia, choroby jelit, wątroby i trzustki),

• niewydolność nerek,

• przewlekła choroba obturacyjna płuc,

• choroby nowotworowe (głównie białaczka, chłoniak, szpiczak mnogi),

• zaburzenia krzepliwości krwi,

• sarkoidoza.

Wśród leków, które mogą przyczyniać się do zachorowania na osteoporozę, znajdują się przede wszystkim te z grupy glikokortykosteroidów, leki przeciwpadaczkowe, heparyna, niektóre leki przeciwnowotworowe czy przyjmowane przez osoby z zaburzeniami rytmu serca (antykoagulanty).

Do osteoporozy wtórnej predysponują takie czynniki jak:

• wiek powyżej 60 lat,

• choroby reumatyczne,

• długotrwałe unieruchomienie,

• zbyt wczesna menopauza.

Z kolei w przypadku osteoporozy pierwotnej, która jest naturalnym następstwem procesu starzenia się kości, duży wpływ na jej pojawienie się mają:

• nadmierne spożywanie alkoholu,

• palenie papierosów,

• mała aktywność fizyczna,

• braki witaminy D w organizmie,

• niedobory wapnia.

Jakie dolegliwości powinny wzbudzić naszą czujność?

Osteoporoza, zwana także zrzeszotnieniem kości, zwykle rozwija się latami, nie dając praktycznie żadnych objawów. Z tej prostej przyczyny nosi także miano „cichego zabójcy kości”. Dopiero w sytuacji, gdy dojdzie do złamania, zapala się nam przysłowiowa „czerwona lampka”. Zdarzają się nawet przypadki pękania kręgów pod wpływem zwykłego kichnięcia, a kolejne złamania prowadzą do deformacji sylwetki. U chorego można zauważyć również nieco niższy wzrost niż dotychczas, a także spadek masy ciała. Cierpiący na osteoporozę zauważają u siebie współistniejące osłabienie, spadek formy psychicznej, problemy gastryczne czy spadek apetytu. 

Diagnostyka osteoporozy

Gdy zauważymy u siebie podobne objawy, jak opisane powyżej, to powinniśmy się niezwłocznie udać na wizytę do lekarza rodzinnego. Ten, po zebranym wywiadzie, skieruje nas na badanie gęstości mineralnej kości, wykona badania krwi i oceni stan funkcjonowania wątroby i nerek oraz określi stężenie poziomu wapnia i witaminy D w organizmie. W przypadku złamania konieczne będzie także RTG lub bardziej zaawansowane badanie obrazowe jak rezonans magnetyczny czy tomograf komputerowy. 

Profilaktyka i leczenie osteoporozy

Głównym celem leczenia osteoporozy jest unikanie złamań oraz poprawa jakości życia. Na leczenie składa się przede wszystkim uzupełnienie niedoborów wapnia i witaminy D, przyjmowanie leków aktywnych oraz zapobieganie upadkom i prowadzenie zdrowego trybu życia. Jeśli zastanawiasz się, jak zapobiegać osteoporozie, to do codziennego życia powinieneś wprowadzić 5 kluczowych zasad.

Po pierwsze – zadbaj o zbilansowaną dietę

Choć ciągle słyszymy o wpływie zbilansowanej diety na nasz organizm, to jednak w praktyce bywa różnie. Szybkie tempo życia sprawia, że chętnie sięgamy po produkty gotowe, przetworzone. Niestety bardzo często zawierają one szereg składników, które są dla naszego organizmu szkodliwe. Dodatkowo zbyt małą ilość czasu spędzamy na świeżym powietrzu i chętnie sięgamy po używki. Nie dbamy o dostarczenie organizmowi odpowiedniej ilości witaminy D oraz wypłukujemy wapń. Tymczasem dieta bogata w ryby, żółtko jaj, mleko, sery i zielone warzywa, zdecydowanie zmniejsza ryzyko wystąpienia osteoporozy.

Po drugie – unikaj nadwagi

Zbyt duża waga obciąża cały nasz organizm. Wpływa negatywnie także i na układ kostno-szkieletowy. Przy zachowaniu wskaźnika masy ciała na poziomie 18,5-25 kg/m2 ryzyko znalezienia się w grupie podwyższonego ryzyka zachorowalności na zrzeszotnienie kości zdecydowanie maleje.

Po trzecie – bądź aktywny fizycznie

Regularne ćwiczenia, dostosowane do naszych indywidualnych możliwości, stanu zdrowia oraz wieku, pozwalają nam na zachowanie nie tylko dobrego samopoczucia, ale są także skuteczną profilaktyką w osteoporozie. Osobom starszym szczególnie polecany jest Nordic Walking, który angażuje aż 85% naszych mięśni, poprawia wydolność krążeniową, wzmacnia mięśnie i zwiększa ilość masy kostnej, co bardzo skutecznie wspiera walkę z osteoporozą. Pozytywne efekty przynosi także regularna rehabilitacja prowadzona pod okiem doświadczonych fizjoterapeutów.

Po czwarte – regularnie się badaj

Podstawą rozpoznania osteoporozy jest badanie densytometryczne (densytometria), czyli badanie gęstości kości. Zwykle podczas jego wykonywania sprawdza się kręgosłup lędźwiowy i/lub biodro. Badanie to tak naprawdę powinien wykonać każdy, kto ukończył 40. rok życia i znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka. Z kolei osobom po 50. roku życia zaleca się wykonanie densynometrii bez względu na choroby współtowarzyszące czy predyspozycje w rodzinie. 

Wśród polecanych badań znajduje się także metoda FRAX, która pozwala oszacować ryzyko wystąpienia złamania w ciągu najbliższych 10 lat. Wyników tej analizy nie można jednak bezpośrednio przekładać na rozpoznanie. Postawienie ostatecznej diagnozy oraz decyzja o podjęciu terapii powinny być zawsze podejmowane indywidualnie po konsultacji z lekarzem.

Po piąte – unikaj zagrożeń

Upadek jest przyczyną 90-100% złamań kości promieniowej i szyjki kości udowej. Po 60. roku życia upada raz w roku ok. 40% zdrowych osób, a po 80. roku życia 50%. Co 20. upadek kończy się złamaniem. Należy zatem zminimalizować ryzyko ich wystąpienia poprzez eliminację czynników podwyższonego ryzyka w domu i poza nim. Lepsze oświetlenie, śliskie podłogi, brak uchwytów w łazience, nierówne chodniki, błoto pośniegowe, oblodzone powierzchnie. Trzeba pamiętać, że jeśli dodatkowo cierpimy na duże wady wzroku, zawroty głowy czy osłabienie mięśni, to podczas spacerów i aktywności, musimy zachować szczególną ostrożność. 

Największe ryzyko złamania osteoporotycznego występuje u osób, które doznały już kiedyś wcześniej złamania. W przypadku osób, które doznały złamania kości udowej, nawet 6-krotnie. W praktyce okazuje się, że tylko 10% chorych po pierwszym złamaniu jest leczonych na osteoporozę. Przyczyn tak słabego poziomu leczenia należy niestety upatrywać w trudności otrzymania leków. Tylko niektóre z nich są refundowane. Z puli leków nie pełnopłatnych, część z kolei nie może być przyjmowana przez chorych, ze względu na skutki uboczne. Tym bardziej zasadne jest więc wprowadzenie w życie działań z zakresu profilaktyki, które mogą uchronić nas przed zachorowaniem na osteoporozę.