Ćwiczenia kształtujące prawidłowe nawyki ruchowe u dzieci

Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci – to znane od lat powiedzenie nie traci na znaczeniu także i dziś. Już od najmłodszych lat należy dbać o wyrabianie dobrych nawyków u dzieci, zarówno w kwestii żywienia, zdrowego stylu życia czy nawyków ruchowych. Dzięki temu w przyszłości unikną one wielu chorób i nie będą mieć problemów z postawą. Jakie ćwiczenia warto zatem wykonywać z maluchami podczas zabawy, aby nabrały one właściwych nawyków ruchowych?

Rozwój ruchowy dzieci

Każde dziecko przychodzi na świat z czystą kartą. Jego rozwój zależy od genów oraz środowiska, w którym dorasta. Rozwój ruchowy najmłodszych polega przede wszystkim na wyuczeniu się kontroli nad ruchami ciała poprzez skoordynowanie czynności ośrodków nerwowych, nerwów oraz mięśni. Dopóki rozwój ten nie nastąpi, dzieci pozostają praktycznie bezradne i potrzebują wsparcia osób dorosłych niemal w każdej czynności.

Kluczowe w rozwoju ruchowym dziecka oraz wyrabianiu prawidłowych nawyków ruchowych jest to, że każde z nich wybiera najlepszy dla siebie sposób wykonania danego ruchu. Każde może w inny sposób wykonać to samo zadanie. Przykładowo niektóre maluchy rozpoczynają naukę samodzielnego siadania po uzyskaniu umiejętności podparcia w pozycji do czworakowania, a inne najpierw siadają z pozycji leżącej na plecach. Jest to tak zwana wariantowość rozwoju dziecka. 

Stałe monitorowanie postępów dziecka przez opiekunów, jak i w trakcie bilansów u pediatry, jest konieczne do wychwycenia ewentualnych nieprawidłowości w rozwoju psychoruchowym oraz ewentualnego wskazania sposobów stymulacji i rehabilitacji. Im wcześniej nieprawidłowość w nawykach ruchowych zostanie wykryta, tym szybciej można podjąć stosowne działania. Wówczas zyskujemy pewność, że kolejna z nabywanych przez dziecko umiejętności będzie kształtować się już odpowiednim torem.

Nawyki ruchowe – co to jest?

Nawyk ruchowy jest to nabyta, wyuczona czynność ruchowa, oparta na szeregu mechanizmów neurofizjologicznych, która docelowo pozwala na uzyskanie przewidzianych wyników działań, z minimalną stratą czasu i energii, niejednokrotnie także w stanie nieświadomości wtórnej. Proces kształtowania się nawyków ruchowych zależy od wielu czynników, w tym i indywidualnych predyspozycji organizmu, postrzegania, odczuć i pamięci. Docelowo wpływa on na rozwój zwinności oraz siły, poprzez pobudzanie koordynacyjnych kory mózgowej. To z kolei otwiera zupełnie nowe warunki do kształtowania ruchu. 

Trzeba przy tym pamiętać, że korekta nieprawidłowo wykształconych nawyków ruchowych jest trudna. W miejsce starych, źle wpływających na organizm, należy wypracować zupełnie nowe. Z racji jednak głębokiego ich zakorzenienia w świadomości, proces rehabilitacji dzieci często trwa bardzo długo i nie zawsze przynosi wymierne efekty. Z tego względu tak ważne jest, aby od najmłodszych lat wyrabiać w dzieciach właściwe nawyki ruchowe podczas chodzenia, siadania czy nawet leżenia.

Ćwiczenia podczas zabawy – jak wspomóc wyrabianie dobrych nawyków ruchowych dziecka?

Dobry stan zdrowia, który jest niezbędny dla prawidłowego rozwoju dziecka i jego dobrego samopoczucia, w dużej mierze zależy od aktywności ruchowej i wykonywania ćwiczeń. Jeśli zauważymy u dziecka niepokojące sygnały, które mogą świadczyć o wypracowaniu złych nawyków ruchowych, warto po pomoc zwrócić się do pediatry czy doświadczonego w rehabilitacji dziecięcej fizjoterapeuty. Po wnikliwej analizie umiejętności malucha i odniesienia uzyskanych informacji do jego wieku oraz grupy rówieśniczej możliwe jest wybranie odpowiednich form terapii. W kształtowaniu prawidłowych nawyków u najmłodszych ważną rolę ogrywają ćwiczenia w formie zabaw, które można z dzieckiem wykonywać zarówno w domu, jak i podczas rehabilitacji w gabinecie czy zajęć w przedszkolu i szkole.

Wśród polecanych przez specjalistów metod terapeutycznych i zabaw, które można wykonywać z dziećmi, aby kształtować u nich prawidłowe nawyki ruchowe, znajdują się:

• zabawy metodą Weroniki Sherborne (Metoda Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne – MRR) – celem tej metody jest wykorzystanie ruchu jako narzędzia wpływającego na psychoruchowy rozwój najmłodszych i korygującego powstałe zaburzenia rozwojowe. Wśród zalecanych ćwiczeń znajduje się leżenie na brzuchu lub plecach, przewroty na plecy lub brzuch, ślizganie się w kółko na brzuchu lub na plecach, kręcenie się w kółko na pośladkach w pozycji siedzącej, przyciąganie kolan do tułowia, czołganie. W trakcie terapii stosowane są także ćwiczenia w parach oraz w większej grupie, które pomagają w wytworzeniu więzi z drugim człowiekiem. Często praktykowanym ćwiczeniem jest tak zwana skała. Jedna z osób ćwiczących przyjmuje pozycję klęku podpartego lub leży, a druga udaje, że próbuje przesunąć „skałę”, pchając i ciągnąc ją w różnych kierunkach. Drugie z ćwiczeń to „paczka”. Ćwiczący zwija się w kłębek, a druga osoba próbuje rozwiązać paczkę, poprzez ciągnięcie za ręce i nogi.

• metoda Vojty kierowana jest z kolei do najmłodszych dzieci, także w wieku niemowlęcym. Polega ona na manualnej stymulacji punktów uciskowych zlokalizowanych w określonych strefach na ciele. Aby odpowiednio aktywować mięśnie, fizjoterapeuta stosuje specjalne pozycje ułożenia ciała, co wywołuje określone, właściwe reakcje. W kształtowaniu właściwych nawyków ruchowych metodą Vojty kluczowe znaczenie ma fakt, że najpierw ćwiczenia wykonuje fizjoterapeuta dziecięcy, który ustala cele i program terapii. Następnie instruuje on rodziców o możliwych sposobach stymulacji ich dziecka. Wskazane przez rehabilitanta ćwiczenia muszą być kontynuowane w warunkach domowych podczas wykonywania nawet zwykłych, codziennych czynności, najlepiej 3–4 razy dziennie przez kilka minut. Powtarzalność terapii gwarantuje normalizację napięcia mięśniowego oraz zmianę wzorców ruchowych z niewłaściwych na fizjologiczne.

• motoda Ndt Bobath może być wykorzystywana u dzieci od pierwszych dni życia. Ćwiczenie z dzieckiem tą metodą skoncentrowane jest na kontrolowaniu jego aktywności przez tak zwane punkty kluczowe. Należą do nich głowa, szyja i obręcz barkowa. W efekcie wykształcają się prawidłowe nawyki ruchowe u dziecka. Typ ćwiczeń, jak i ich tempo dobierane jest indywidualnie. Podczas terapii szczególny nacisk kładziony jest na normalizację napięcia mięśniowego, którą osiąga się poprzez wywieranie stałego nacisku, stosowanie naprzemiennego ciągu i oporu. Ćwiczenia te powinny być wykonywane podczas codziennych czynności – zabaw, kąpania, ubierania czy karmienia. Często podczas terapii wykorzystuje się także piłki czy wałki rehabilitacyjne.

• ruch przy rymowankach, wierszykach i piosenkach, dostosowany do tempa czytania czy muzyki, pozwalający na swobodne naśladowanie słyszanej opowieści, czy dźwięków muzyki,

• zabawy ruchowe w różnych pozycjach – na leżąco, siedząco czy stojąco (naśladowanie zwierząt sprawia dzieciom szczególną radość),

• dotykanie ciała dziecka materiałami o różnej fakturze (jeśli dziecko jest starsze, można zamienić formę zabawy w zgadywankę),

• chodzenie na czworaka i stąpanie gołymi nogami po materiałach o różnej fakturze,

• zabawy woreczkami wypełnionymi kaszą, fasolą czy grochem – warto postawić na różnorodność,

• przenoszenie na drewnianych łyżkach piłeczek,

• przechodzenie wzdłuż ułożonego na podłodze sznurka małymi krokami, najlepiej stopa za stopą.

W wyborze ćwiczeń, które przez zabawę będą kształtować u dzieci właściwe nawyki ruchowe, pomoże doświadczony i pracujący z najmłodszymi fizjoterapeuta. Wybrana terapia powinna być zawsze indywidualnie dostosowana do potrzeb i możliwości malucha i kontynuowana aż do osiągnięcia pożądanych efektów.