Rehabilitacja ruchowa- założenia, rodzaje, ćwiczenia

Rehabilitacja jest formą całościowego wsparcia skierowanego do osób niepełnosprawnych fizycznie. Jej celem jest przywrócenie całościowej lub przynajmniej częściowej sprawności fizycznej. Występuje w różnych formach, w zależności od rodzaju problemu pacjenta. Korzystają z niej pacjenci po urazach i operacjach ortopedycznych, osoby ze schorzeniami neurologicznymi, sportowcy-amatorzy i zawodnicy. Jej bardzo istotną rolą jest również profilaktyka w postaci ćwiczeń opóźniających efekty degeneracji naszego organizmu. Działania prowadzone przez specjalistów są dostosowane do rozpoznanej choroby (schorzenia, urazu), wieku pacjenta i rokowań. Fizjoterapeuta na tej podstawie wybiera rodzaj ćwiczeń, częstotliwość oraz intensywność. Korzysta przy tym z różnorodnych technik, wybierając najbardziej odpowiednie do stanu pacjenta i dające pewność co do skutków. 

Rodzaje rehabilitacji ruchowej 

Znawcy tematu podzielili rehabilitację ruchową na dwa podstawowe rodzaje: 

• rehabilitację ortopedyczną, 
• rehabilitację neurologiczną. 

Pierwsza dotyczy znacznej grupy pacjentów, którzy byli długotrwale unieruchomieni. Może to dotyczyć pacjentów, którzy byli unieruchomieni miejscowo (np. po złamaniu, zwichnięciu), ale też i takich, którzy byli długo unieruchomieni w łóżku w wyniku wypadku czy dłuższej choroby. W tym przypadku Fizjoterapeuta udziela konkretnych wskazówek, zaleca ćwiczenia, a pacjent ćwiczy pod jego nadzorem. Często stosowana też jest rehabilitacja ruchowa wspierana urządzeniami dopasowanymi do aktualnych potrzeb funkcjonalnych pacjenta np. bieżnie, a nawet roboty wykorzystywane w ponownej nauce chodu u osób po ciężkich wypadkach komunikacyjnych. Z kolei rehabilitacja neurologiczna jest rehabilitacją specjalistyczną i dotyczy pacjentów, którzy przebyli urazy układu nerwowego, udary krwotoczne lub niedokrwienne, a także chorują na SM (stwardnienie rozsiane), chorobę Parkinsona lub Alzheimera. Tego typu rehabilitacja może dać spektakularne efekty, nawet w przypadkach uznanych przez lekarzy za beznadziejne i nieuleczalne. Istotne w tym przypadku jest szybkie podjęcie leczenia i jego częstotliwość. W trakcie urazu neurologicznego dochodzi do uszkodzenia komórek nerwowych. Zdolność ich regeneracji jest niewielka, dlatego tak istotne są systematyczne ćwiczenia, powiązane z  podporządkowaniem się zaleceniom lekarzy i Fizjoterapeutów.  

Rodzaje zabiegów w rehabilitacji ruchowej 

W rehabilitacji ruchowej można wyróżnić następując rodzaje zabiegów: 

Kinezyterapia to inaczej leczenie ruchem, określana jako gimnastyka lecznicza. Jej podstawowym zdaniem jest maksymalne wyleczenie niesprawności fizycznej. Może być przeprowadzana zarówno w warunkach domowych jak i w specjalnie wyposażonej sali pod okiem Fizjoterapeuty. W ćwiczeniach wykorzystywane są piłki, ciężarki, huśtawki, taśmy, drabinki, specjalistyczne tory. 

Masaż poprawia stan mięśni, likwiduje napięcie mięśniowe, pobudza sprawniejszą przemianę materii. 

Jonoforeza polega na wykorzystaniu w leczeniu bodźców elektrycznych, które zmniejszają napięcie mięśni oraz pobudzają do działania nerwy. Dodatkowo bardzo często do organizmu są  wprowadzane leki uśmierzające ból. 

Hydroterapia wykorzystuje do rehabilitacji natryski z wody. Zabiegi wodne są uzupełnieniem terapii, albo terapią główną w wielu chorobach przewlekłych. Głównie są to zwyrodnienia stawów, wiotczenie mięśni. Fizjoterapeuta odpowiednio dobiera temperaturę wody, która działa przeciwbólowo, stymuluje mięśnie i nerwy, pobudza układ krążenia i hamuje stany zapalne. Podczas zabiegów hydroterapii na organizm działa nie tylko temperatura, ale i ciśnienie wody. Odpowiednio dobrane, obniża temperaturę ciała, niweluje ból i zmęczenie. Tego typu zabiegi odprężają i uspokajają. Z tego powodu są chętnie wykorzystywane w rehabilitacji sportowej. 

 Krioterapia to inaczej leczenie zimnem. Stosowana jest, by zmniejszyć ból, przywrócić sprawność mięśni, zwiększyć zakres ruchu w stawach. Całe ciało lub jego fragment są schładzane ciekłym azotem, ewentualnie dwutlenkiem węgla lub ciekłym chlorkiem etylu. 

Ćwiczenia w rehabilitacji ruchowej 

Do ćwiczeń należy przystąpić dopiero wtedy, kiedy zakończył się ostry okres bólowy oraz wyrazi na nie zgodę lekarz i Fizjoterapeuta. Wynik tych ćwiczeń w zdecydowany sposób jest uzależniony od silnej woli pacjenta, chęci jego współpracy z Fizjoterapeutą i wytrwałości. Jak wskazują badania zespołu specjalistów Uniwersytetu Stanowego w Bostonie, zdecydowanie lepsze efekty osiąga się w przypadku osób młodych, które wyrażają chęć współpracy i łatwiej jest u nich wykształcić określone nawyki. W przypadku osób dojrzałych napotyka się na opory tkwiące w psychice pacjenta i uniemożliwiające mu wytwarzanie potrzebnych nawyków np. do zmiany dotychczasowego trybu życia. Chory powinien ćwiczyć przynajmniej dwa razy dziennie na podstawie wyraźnych zaleceń Fizjoterapeuty i pod jego czujnym okiem. W przypadku osiągnięcia pewnych umiejętności, ćwiczenia można powtarzać samemu, ale dokładnie w taki sam sposób, jak zalecił Fizjoterapeuta. Rehabilitacja ruchowa tylko wtedy da pozytywne efekty, jeśli będzie systematyczna i wykonywana prawidłowo. W ramach zgłębienia wiedzy polecamy artykuł na temat rehabilitacji neurologicznej.

Przykłady ćwiczeń dla usprawnienia układu kostno-mięśniowego 

Ćwiczenie 1. W pozycji stojącej w trakcie wykonywania głębokiego wdechu należy napiąć mięśnie brzucha robiąc poprzeczną bruzdę. 

Ćwiczenie 2. W pozycji wyprostowanej wyciągamy ręce, opierając je na stole lub krześle. Następnie wykonujemy powolny przysiad, opierając się na piętach i powracamy do pozycji wyjściowej 

Ćwiczenie 3. Leżymy na brzuchu z rękami wyciągniętymi do przodu. Unosząc do góry głowę, tułów oraz stopy, całe ciało opieramy na brzuchu. W takiej pozycji należy pozostać około pięciu sekund. 

 Ćwiczenie 4. Leżąc na plecach należy objąć rękami kolana, a następnie przyciągnąć je do klatki piersiowej, na przemian napinając i zwalniając napięcie mięśni. Następnie to samo zrobić z jedną nogą – prawą przyciągając do klatki piersiowej, a potem naprzemiennie lewą. Ćwiczenie powtarzać w cyklu: obie nogi, prawa, lewa, obie nogi… 

Ćwiczenie 5. Leżąc na plecach z nogami zgiętymi w stawie kolanowym i opartymi na twardym podłożu unosimy tułów do góry, jednocześnie obie ręce trzymając za głową. 

Ćwiczenie 6. Pacjent leży na plecach trzymając ręce za głową. Następnie nabiera powietrza i napina mięśnie. W tym samym czasie wyprostowane nogi unosi około czterdziestu centymetrów nad podłogą i wytrzymuje tak pięć sekund. Następnie wolno je opuszcza. 

Tego typu ćwiczenia nie stanowią poważnego obciążenia i można je wykonywać seriami. Po upływie około trzech tygodni nogi można dodatkowo obciążać, na przykład woreczkami z piaskiem lub ciężarkami. Maksymalne obciążenie to w przypadku kobiet - trzy kilogramy, a mężczyzn - pięć kilogramów. Zanim rozpocznie się ćwiczenia należy skontaktować się ze sprawdzonym Fizjoterapeutą ze swojej okolicy, w celu ustalenia indywidualnego planu ich wykonywania oraz dostosowania do aktualnych schorzeń  i potrzeb Pacjenta.