Rehabilitacja po udarze - dlaczego warto wcześnie ją zacząć

Udar mózgu od wielu lat znajduje się w niechlubnej czołówce najgroźniejszych chorób cywilizacyjnych, a więc takich, które wywoływane są stylem życia, wpisanym w wysoko rozwinięte społeczeństwa.

Pomimo wieloletniej znajomości problemu, nadal funkcjonuje wśród rodzin osób dotkniętych tym schorzeniem znikoma świadomość wymogu szybkości postępowania w zakresie rehabilitacji. To właśnie szybkość i odpowiednia strategia podejmowanych działań leczniczych, odgrywa istotne znaczenie zarówno na etapie hospitalizacji pacjenta bezpośrednio po wystąpieniu udaru, jak i w procesie wczesnej rehabilitacji. Szybsza interwencja fizjoterapeuty, daje wyraźnie lepsze efekty usprawniania chorego. Bardzo często usprawnianie we wczesnym okresie skutkuje większą efektywnością, niż przebyta długoletnia rehabilitacja bez etapu wczesnego usprawniania.

Realną szansą na zachowanie funkcji ruchowych i poznawczych pacjenta niesie za sobą możliwie wcześnie rozpoczęta rehabilitacja. Decydującym etapem jej początku jest stabilny stan chorego (gdy nie ma bezpośredniego zagrożenia życia) i jeśli tylko na to pozwala, terapia powinna rozpocząć się nawet w ciągu 24 godzin od wystąpienia udaru. Pacjent po przebytym udarze musi natomiast pozostawać pod obserwacją i opieką kilku specjalistów – neurologa, kardiologa, internisty, a w razie potrzeby także lekarzy innych specjalności.

Wczesna i dobrze zaplanowana rehabilitacja realizuje dwa podstawowe zadania.

• Zmniejsza ryzyko śmiertelności i dalszej utraty zdrowia wskutek powikłań – związanych np. z przewlekłym unieruchomieniem. Wczesne uruchomienie i masaże znacznie zmniejszają ryzyko zakrzepicy i ograniczają możliwość wystąpienia odleżyn.
• Wczesna rehabilitacja umożliwia pacjentowi lepsze przystosowanie się do nowych warunków zdrowotnych, poprzez ćwiczenia, które mają na celu utrzymanie możliwie dużej samodzielności ruchowej.

Nadrzędnym celem wczesnej rehabilitacji jest zarówno fizyczne jaki i psychiczne przygotowanie pacjenta do nowych realiów, w taki sposób aby zapewnić mu możliwe najwyższy stopień samodzielności i komfortu, również psychicznego. Kolejnym ważnym etapem w przebiegu wczesnego usprawniania jest profilaktyka przeciwodleżynowa. Opiekunowie pacjenta powinni zwracać szczególną uwagę na fakt czy łóżko posiada materac przeciwodleżynowy, czy prześcieradło jest prawidłowo i równomiernie rozłożone pod ciałem chorego oraz czy podczas nieobecności fizjoterapeuty pielęgniarki zmieniają pozycje ułożenia ciała pacjenta co 3 godziny(na plecach, na brzuchu, na boku zajętym i nie zajętym udarem). To właśnie dopilnowanie odpowiedniego ułożenia pacjenta we wczesnym okresie po udarze mózgu przyczynia się w znacznym stopniu do zmniejszenia rozwoju spastyczności w późniejszym okresie. Zarówno lekarz prowadzący pacjenta jaki i fizjoterapeuta zwracają szczególną uwagę na znaczenie profilaktyki zakrzepowo-zatorowej, profilaktyki oddechowej, a także na regularne opróżnianie pęcherza moczowego. W przypadku chorych po udarach krwotocznych mózgu nie stosuje się zazwyczaj długiego unieruchomienia, ponieważ powoduje ono zwiększenie powikłań zakrzepowo-zatorowych. Odpowiednio dobrana i wdrażana strategia tzw. uruchamiania pacjenta przyczynia się finalnie do polepszenia jego stanu zdrowia. Wczesna rehabilitacja dobiega końca z chwilą rozpoczęcia przez chorego korzystania z wózka i nauki chodu, bądź odzyskania całkowitej samodzielności (w lżejszych przypadkach). Dla dalszego osiągania poprawy stanu zdrowia pacjenta istotne jest aby opiekun pacjenta zadbał o szybką kontynuację dalszego usprawniania z udziałem dyplomowanego fizjoterapeuty.

Ćwiczenia ruchowe we wczesnej fazie rehabilitacji opierają się zarówno na pobudzaniu układu mięśniowego i krążenia, jak i pobudzaniu układu nerwowego. Układ nerwowy należy do bardzo plastycznych (dostosowujących się) tkanek i z chwilą, gdy część komórek nie może spełnić swojej dotychczasowej funkcji powstają nowe (zastępcze) połączenia nerwowe. Prowadzone przez fizjoterapeutę zabiegi dążą do tego aby wykształcić jak najwięcej nowych połączeń, porównywalnych fizjologicznie do tych sprzed udaru. Szybkość działania ma tu kolejny raz istotne znaczenie, ponieważ ogranicza ryzyko wykształcenia się nowych, niepożądanych tj. patologicznych odruchów.

Dodatkowo wczesna rehabilitacja umożliwia pacjentowi lepsze przystosowanie się do nowych warunków zdrowotnych, poprzez ćwiczenia mające na celu utrzymanie możliwie długo samodzielności ruchowej. Należy pamiętać, że udar w wielu przypadkach nie kończy się trwałym kalectwem, a wielu pacjentów opuszcza oddziały udarowe ze stosunkowo małymi deficytami neurologicznymi, umożliwiającymi powrót do pełnej sprawności przy zastosowaniu odpowiednio dobranej wczesnej rehabilitacji.

Istotny wymiar pracy z chorym stanowi pomoc Psychologa. Nie bez znaczenia jest tu rola samego fizjoterapeuty, który ma czynny udział w podtrzymywaniu u pacjenta motywacji i nadziei na poprawę. Celem tych działań jest możliwie pełny powrót do życia społecznego i rodzinnego, a także zapobieganie wycofaniu się i wystąpieniu obniżonego nastroju.